TÜRKİYE İstatistik Kurumu (TÜİK) tüketici fiyat endeksinde kapsanan bazı maddeleri değiştirmiş. Eskiden olmayan, ama fiyatı düşen hizmetler eklenmiş. Aynı kategoride, fiyatı artan bir başka hizmetteki fiyat artışının ortalama fiyatlara olan olumsuz etkisi düşürülmüş.
Mart ayı başında şehir içi telefon görüşmelerinin birim fiyatı arttı. Şehirler arası ve yurt dışı telefon görüşmelerinin birim fiyatı düştü. Fiyat endekslerinde sabit hattan cep telefonu görüşmeleri, şehirlerarası ve yurt dışı telefon görüşmeleri ücretleri daha önce dahil edilmemişken, mart ayında fiyatları düştüğü için dahil edildiler. Bu yolla, iletişimde yaşanan fiyat artışı törpülenmiş oldu. Bunun adına da “dramatik fiyat düşüşlerini enflasyona yansıttık” oldu.
Bir fiyat endeksinin yapısı gelişigüzel bir zamanda değiştirilmiştir. Yanlıştır.
DURUMA GÖRE ENDEKS
İktisatta endeksleme, rakamlarla ifade edilen bir veri serisinin belli bir zaman, mekan ya da ortalama olarak sabit bir baza getirilmesidir. Endeksleme yoluyla zaman ya da örnek bazında karşılaştırmaların kolaylaşması hedeflenmektedir. Önemli olan seçilen bazdır. Endeksteki oynamalar endeksin yapısını değiştirmeyi hiçbir zaman haklı kılmaz.
Bir örnek verelim. Diyelim ki, ortalama bir aile günde ortalama iki ekmek, bir kilo sebze ve yarım kilo et yiyerek karnını doyuruyor. Bu besin sepetine “günlük gıda sepeti” diyelim. Ekmek göreli olarak standart bir madde. Sebze olarak yeşil fasulye kabul edilsin, et olarak da dana kıyma. Günlük ya da aylık fiyatlara bakarak günlük gıda sepetinin ortalama maliyeti bulunabilir. Her gün ya da her ay aynı malların fiyatları izlenerek aynı miktarlarla çarpılarak gıda sepeti maliyetine ulaşılır. Zaman içinde belli bir sepetle tanımlanan gıda maliyetinin ne yönde değiştiği tespit edilir.
Konuyu çarpıtmak istiyorsanız, dana kıyması fiyatlarının çok arttığı bir dönemde dana kıyması fiyatını bırakıp günlük gıda sepetinde fiyatı artmamış olan koyun kıyması kullanabilirsiniz. Bu şekilde, günlük gıda sepetinin maliyetinin hiç artmamış olduğunu söyleyebilirsiniz. Maliyetini ölçtüğünüz sepetin adı hala “günlük gıda sepeti” olarak kalmıştır ama ölçülen sepet aynı sepet değildir. Başka bir sepetin maliyeti ölçülmüştür. Elma ile armut birbirine karıştırılmıştır. O sepetin de geçmişteki maliyetleri hakkında hiçbir fikriniz yoktur. Çünkü, onu daha önce ölçmüyordunuz.
TÜİK’in yaptığı bundan farklı bir şey değildir. Aldatmacadır.
Fiyat ya da başka endekslere giren malların endeks içindeki ağırlıklarının zaman içinde değiştirilmesi ya da endekse giren malların çeşitlendirilmesi olağandır. Çünkü, zamanla ekonomik yapı değişmekte, tüketim kalıpları farklılaşmakta, yeni ürünler oluşabilmektedir. Ama, bu değişiklikler hem çok sık yapılmaz hem de belli bir araştırmaya dayanarak yapılırlar. Yani, endeksin yapısındaki değişiklikler gelişigüzel olmaz.
TUİK her yıl fiyat endekslerinde bazı değişikliklere gidiyor. Aslında, endekslerde her yıl değişikliğe gidilmesi doğru bir yaklaşım değil. Ama, Türkiye ekonomisinin dinamik yapısı göz önüne alınarak belki bu yaklaşım kabul edilebilir. Yine de, endekslerin yapısında, yıl içinde her hangi bir ayda fiyat oynamaları bahane edilerek yapılan değişikliklerin haklı gösterilecek hiçbir tarafı yoktur.
MERKEZ BANKASI’NIN DURUMU
TÜİK çok büyük bir yanlış yapmıştır. Ürettiği istatistiklerin güvenilirliğinin önemini hiçe sayıp kurumsal itibarını zedelemiştir. “Fiyat istatistiklerinde bunu yapan, başka verilerde acaba ne yapar?” sorusunu sordurtmaya başlamıştır. Yazık olmuştur.
Merkez Bankası’na da yazık olmuştur. Merkez Bankası da, neyi ölçtüğü belli olmayan bir endeksi hedefleyen bir para otoritesi durumuna düşmüştür.
Merkez Bankası açısından, tutarlı fiyat endeksleri yoluyla hesaplanan enflasyon hedefinin ıskalanması, düzmece endeksler yoluyla ortaya çıkan enflasyon hedefini tutturmaktan çok daha fazla tercih edilecek bir durumdur. Çünkü, merkez bankaları açısından itibar her şeyin üzerindedir. TÜİK bugün vardır, yarın olmayabilir. Ama, Merkez Bankası hep burada olacaktır.
